ચતુર્થો અધ્યાય: જ્ઞાનકર્મસંન્યાસયોગ શ્ર્લોક નં ૧ થી ૧૦ ચતુર્થો અધ્યાય: જ્ઞાનકર્મસંન્યાસયોગ શ્રીભગવાન્ ઉવાચ ઇમં વિવસ્તે યોગં પ્રોક્તવાનહમવ્યયમ્ | વિવસ્વાન્મનવે પ્રાહ મનુરિક્ષ્વાકવેડબ્રવીત્ ॥ ૧ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ શ્રી ભગવાન બોલ્યા : આ અવિનાશી યોગ મેં સૂર્યને કહ્યો હતો, સૂર્યે પોતાના પુત્ર વૈવસ્ત મનુને કહ્યો અને મનુએ પોતાના પુત્ર ઇક્ષ્વાકુને કહ્યો. ॥ ૧ ॥ એવં પરમ્પરાપ્રાપ્તમિમં રાજર્ષયો વિદુ: | સ કાલાનેહ મહતા યોગો નષ્ટ: પરંતપ ॥ ૨ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ હે પરંતપ! આમ પરંપરાથી પ્રાપ્ત આ યોગને રાજર્ષિઓએ જાણ્યો; પણ ત્યાર બાદ તે યોગ ઘણા સમયથી આ પૃથ્વીલોકમાં લગભગ લુપ્તપ્રાય […]

તૃતીય અધ્યાય: કર્મયોગ શ્ર્લોક નં ૩૩ થી ૪૩ સદ્રશં ચેષ્ટતે સ્વસ્યા: પ્રકૃતેર્જ્ઞાનવાનપિ | પ્રકૃતિં યાંતિ ભૂતાનિ નિગ્રહ: કિં કરિષ્યતિ ॥ ૩૩ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ સર્વ પ્રાણીઓ પ્રકૃતિને પામે છે એટલે કે પોતાના સ્વભાવને વશ થઇને કર્મો કરે છે; જ્ઞાની પણ પોતાની પ્રકૃતિ અનુસાર ચેષ્ટા કરે છે; એમાં કોઇનો દુરાગ્રહ શો કરવાનો?॥ ૩૩ ॥ ઇન્દ્રિયસ્યેન્દ્રિયસ્યાર્થે રાગદ્વેષૌ વ્યવસ્થિતૌ | તયોર્ન વશમાગચ્છેત્તૌ હ્યસ્ય પરિપંથિનૌ ॥ ૩૪ || ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ ઇન્દ્રિય-ઇન્દ્રિયના અર્થમાં એટલેકે પ્રત્યેક ઇન્દ્રિયના વિષયમાં રાગ અને દ્વેષ છૂપાઇને રહેલા છે; માણસે એ બન્નેને વશ ન થવું; કેમ કે તે બન્નેય […]

તૃતીય અધ્યાય: કર્મયોગ શ્ર્લોક નં ૨૨ થી ૩૨ ન મે પાર્થાસ્તિ કર્તવ્યં ત્રિષુ લોકેષુ કિગ્ચન | નાનવાપ્તમવાપ્તવ્યં વર્ત એવ ચ કર્મણિ ॥ ૨૨ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ હે પાર્થ! મારે આ ત્રણેય લોકોમાં ન તો કશું કર્તવ્ય છે કે ન કશીયે પ્રાપ્ત કરવા જેવી વસ્તુ અપ્રાપ્ત છે, છતાંય હું કર્મમાં જ વર્તું છું. ॥ ૨૨ ॥ યદિ હ્રહં ન વર્તેયં જાતુ કર્મણ્યતન્દ્રિત: | વર્ત્માનુવર્તંતે મનુષ્યા: પાર્થ સર્વશ: ॥ ૨૩ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ કેમકે હે પાર્થ! જો કદાચ હું સાવધાન થઇને કર્મોમાં ન વર્તું તો ભારે હાનિ થઇ જાય, કારણકે […]

તૃતીય અધ્યાય: કર્મયોગ શ્ર્લોક નં ૧૧ થી ૨૧ દેવાંભાવયતાનેન તે દેવા ભાવયંતુ વ: | પરસ્પરં ભાવયંત: શ્રેય: પરમવાપ્સ્યથ ॥ ૧૧ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ તમે બધા આ યજ્ઞ વડે દેવતાઓને ઉન્નત કરો અને તે દેવતાઓ તમને બધાને ઉન્નત કરે; આ પ્રમાણે નિ:સ્વાર્થભાવે એક-બીજાને ઉન્નત કરતા રહીને તમે બધા પરમ કલ્યાણને પામશો.॥ ૧૧ ॥ ઇષ્ટાંભોગાન્હિ વો દેવા દાસ્યંતે યજ્ઞભાવિતા: | તૈર્દત્તાપ્રદાયૈભ્યો યો ભુઙતે સ્તેન એવ સ: ॥ ૧૨ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ યજ્ઞ વડે વૃદ્ધિ પામેલા દેવતાઓ તમને બધાને વણમાગ્યે ઇચ્છિત ભોગો અવશ્ય આપતા રહેશે; આ રીતે તે દેવતાઓ દ્વારા અપાયેલા […]

દ્વિતીયોધ્યાય: સાંખ્યયોગ શ્ર્લોક નં ૬૧ થી ૭૨ તાનિ સર્વાણિ સન્યમ્ય યુક્ત આસીત મત્પર: | વશે હિ યસ્યેન્દ્રિયાણિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ ૬૧ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ માટે સાધક માટે જરૂરી છે કે પોતે એ સમસ્ત ઇન્દ્રિયોને વશમાં કરી સમાહિતચિત્ત થયેલો મારા પરાયણ થઇને ધ્યાનમાં બેસે; કેમકે જે પુરુષની ઇન્દ્રિયો વશમાં હોય છે, તેની જ બુદ્ધિ સ્થિર થાય છે. ॥ ૬૧ ॥ ધ્યાયતો વિષયાન્ પુંસ: સઙસ્તેષૂપજાયતે | સઙાત્સગ્જાયતે કામ: કામાત્ક્રોધોડભિજાયતે ॥ ૬૨ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ વિષયોનું ચિંતન કરનારા પુરુષને તે વિષયોમાં આસક્તિ જન્મે છે, આસક્તિથી તે વિષયોની કામના ઉત્પન્ન થાયછે […]

દ્વિતીયોધ્યાય: સાંખ્યયોગ શ્ર્લોક નં ૪૯ થી ૬૦ દૂરેન હ્રવરં કર્મ બુદ્ધિયોગાદ્ધનગ્જય | બુદ્ધૌ શરણમંવિચ્છ કૃપણા: ફલહેતવ: ॥ ૪૯ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ આ સમત્વ બુદ્ધિયોગ કરતાં સકામ કર્મ ઘણું જ નીચલી કક્ષાનું છે, માટે હે ધનંજય! તું સમબુદ્ધિમાં જ રક્ષણનો ઉપાય શોધ અર્થાત્ બુદ્ધિયોગનો જ આશરો લે; કેમકે ફળનો હેતુ બનનારા અર્થાત્ ફલાપેક્ષી જનો દયાને પાત્ર છે. ॥ ૪૯ ॥ બુદ્ધિયુક્તો જહાતીહ ઉભે સુકૃતદુષ્કૃતે | તસ્માદ્યોગાય યુજ્યસ્વ યોગ: કર્મસુ કૌશલમ્ ॥ ૫૦ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ સમબુદ્ધિયુક્ત માણસ પુણ્ય અને પાપ બેયને આ લોકમાં ત્યાગી દે છે – તેમનાથી મુક્ત […]

દ્વિતીયોધ્યાય: સાંખ્યયોગ શ્ર્લોક નં ૩૭ થી ૪૮ હતો વા પ્રાપ્સ્યસિ સ્વર્ગં જિત્વા વા ભોક્ષ્યસે મહીમ્ | તસ્માદુત્તિષ્ઠ કૌંતેય યુધ્ધાય કૃતનિશ્ર્વય: ॥ ૩૭ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ કાં તો તું યુધ્ધમાં હણાઇને સ્વર્ગ પામીશ અથવા તો સંગ્રામમાં જીતીને ભૂમંડળનું રાજ્ય ભોગવીશ; માટે હે અર્જુન! તું યુધ્ધ માટે નિશ્ર્વય કરીને ઊભો થૈ જા. ॥ ૩૭ ॥ સુખદુ:ખે સમે કૃત્વા લાભાલાભૌ જયાજયૌ | તતો યુધ્ધાય યુજ્યસ્વ નૈવં પાપમવાપ્સ્યસિ ॥ ૩૮ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ જય-પરાજય, લાભ-હાનિ અને સુખ-દુ:ખને સમાન સમજ્યા પછી યુધ્ધ માટે કટિબધ્ધ થઇ જા; આ પ્રમાણે યુધ્ધ કરવાથી તું પાપને પામીશ […]

દ્વિતીયોધ્યાય: સાંખ્યયોગ શ્ર્લોક નં ૨૫ થી ૩૬ અવ્યક્તોડયમચિંત્યોડયમવિકાર્યોડયમુચ્યતે | અવ્યક્તોડયમચિંત્યોડયમવિકાર્યોડયમુચ્યતે | તસ્માદેવં વિદિત્વૈનં નાનુશોચિતુમર્હસિ ॥ ૨૫ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃઆ આત્મા અવ્યક્ત, અચિંત્ય અને વિકારરહિત કહેવાયછે; તેથી હે અર્જુન! આ આત્માને આ પ્રમાણે જાણીને તું શોક કરવાને યોગ્ય નથી એટલે કે તારે શોક કરવો ઉચિત નથી ॥ ૨૫ ॥ અથ ચૈનં નિત્યજાતં નિત્યં વા મન્યસે મૃતમ્ | તથાપિ ત્વં મહાબાહો નૈવં શોચિતુમર્હસિ ॥ ૨૬ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃઅને જો તું આ આત્માને સદા જન્મ લેનાર તથા સદા મૃત્યુ પામનાર માનતો હોય, તો પણ હે મહાબાહો! આવી રીતે શોક કરવો તારા […]

દ્વિતીયોધ્યાય: સાંખ્યયોગ શ્ર્લોક નં ૧૩ થી ૨૪ દેહિનોડસ્મિન્ યથા દેહે કૌમારં યૌવનં જરા | તથા દેહાંતરપ્રાપ્તિર્ધીરસ્તત્ર ન મુહ્યતિ ॥ ૧૩ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ જેમ જીવાત્માને આ શરીરમાં બાળપણ, યુવાની અને વૃધ્ધાવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે, તે જ પ્રમાણે બીજા શરીરની પ્રાપ્તિ થાય છે; એ બાબતમાં ધીર પુરુષ મોહિત થતો નથી. ॥ ૧૩ ॥ માત્રાસ્પર્શાસ્તુ કૌંતેય શીતોષ્ણસુખદુ:ખદા: | આગમાપાયિનોડનિત્યાસ્તાંસ્તિતિક્ષસ્વ ભારત ॥ ૧૪ ॥ ગુજરાતી ભાંષાતર ઃ હે કુંતીપુત્ર! ઠંડી-ગરમી અને સુખ-દુ:ખ દેનારા ઇન્દ્રિયો સાથેના વિષયોના સન્યોગો તો ઉત્પત્તિ-વિનાશશીલ છે, અનિત્ય છે; માટે હે ભારત! તેમને તું સહન કર. ॥ ૧૪ ॥ […]