---

કલ્યાણરાય જોષી ગુજરાતી સાહિત્ય અને શિક્ષણ સાથે સંકળાયેલા કેળવણીકાર, સમાજસુધારક અને સાહિત્યકાર હતા. ભારત દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા ગુજરાત રાજ્યના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં આવેલા જાણીતા યાત્રાધામ દ્વારકા પાસે આવેલ બેટ શંખોદ્ધામાં કલ્યાણરાયનો જન્મ ઇ.સ. ૧૮૮૫ના જુલાઈ માસની ૧૨મી તારીખે થયો હતો. એમણે વિજ્ઞાન, ભૂગોળ, આરોગ્યશાસ્ત્રી, ભૂસ્તરવિજ્ઞાન અને પુરાતત્ત્વ કે જે તેમના પ્રિય વિષયો રહ્યા હતા, તેને લગતાં ૨૮ જેટલાં પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમણે લખેલા “ઓખામંડળના વાઘેરો” નામના પુસ્તક માટે તેમને “નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક” એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. વિજ્ઞાનવિષયક તથા ચરિત્રગ્રંથોના લેખક અને ઓખામંડળની સંસ્કૃતિના અભ્યાસી. પિતા નથુભાઈ ઓધવજી અને માતા દિવાળીબહેન. પ્રાથમિક શિક્ષણ બેટ દ્વારકામાં લીધેલું. માધ્યમિક શિક્ષણ દ્વારકા અને મુંબઈમાં. 1904માં મૅટ્રિકની પરીક્ષામાં વિજ્ઞાનમાં ઉલ્લેખનીય ગુણ સાથે ઉત્તીર્ણ થયા અને ઉત્તમરામ સ્મારક શિષ્યવૃત્તિ મેળવી..એલ્ફિન્સ્ટન કૉલેજમાંથી ભૌતિક અને રસાયણવિજ્ઞાનના વિષયો સાથે બીજા વર્ગમાં 1908માં ગ્રૅજ્યુએટ થયા. દ્વારકાની એ. વી. સ્કૂલના આચાર્ય તરીકે તથા પાટણ (1930), વીસનગર (1937) વગેરે સ્થળોનાં વિદ્યાલયોમાં શિક્ષક અને આચાર્ય તરીકે રહ્યા. 1944માં નિવૃત્ત થયા. વિજ્ઞાન અને પુરાતત્વ તેમના પ્રિય વિષયો. 1916થી 1920 દરમિયાન ‘કેળવણી’ માસિકનું સંપાદન. 1918માં કેદીઓ માટેની સહાયક સંસ્થાના સભ્ય. નિવૃત્તિ પછી દ્વારકામાં શારદા વિદ્યાસભાની સ્થાપના કરી. ઓખામંડળમાં તેમના માર્ગદર્શન નીચે પુરાતત્વની ર્દષ્ટિએ ખોદકામ હાથ ધરાયું. એશિયાની ઓળખાણ, દ્વારકા પ્રદેશનો સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ, ઇંગ્લૅન્ડનું વહાણવટું, સામાન્ય વિજ્ઞાનના પાઠો ભાગ 1થી 5, રાષ્ટ્રીય પડઘા, સમાજશાસ્ત્રપ્રવેશિકા, પાણીનાં પરાક્રમો, આર્યોની ઓળખાણ, સજીવ અને નિર્જીવ સૃષ્ટિ ભાગ 1-2, પૃથ્વીનો પરિચય (અન્ય સાથે) વગેરે છે.રણજિતરામ વાવાભાઇએ એમને સૌરાષ્ટ્રના સાચા માસ્તર તરીકે નવાજયા હતા. કવિ ન્હાનાલાલે તેમને દ્રારકાના સાચા બ્રાહ્મણ ગણાવ્યા હતા. ઇ.સ. ૧૯૭૬ના માસની ૧૯મીજુલાઈ ૯૨ વર્ષની પાકટ વયે પોરબંદર ખાતે તેમણે જીવનલીલા સંકેલી લીધી